התערוכה התערבויות | تدخُّلات | Interventions מציגה עבודות שנֶהגו, בוימו וצולמו על ידי קבוצה של בני/ות נוער שנפגשו במוזאון במסגרת מיזם אמנותי מתמשך, בהובלתם של האמן איתן שוקר והאמנית רובא אלפראונה. תלמידי ותלמידות כפר הנוער ״כוכבי המדבר״ ובי״ס ״מבואות הנגב״ שהשתתפו במיזם, משתייכים/ות לשתי קהילות, בדואית ויהודית. קביעת משכנם של שני בתי הספר בסמיכות (כאשר תושלם בניית מבנה הקבע של ״כוכבי המדבר״ בבית קמה, מקום משכנו של ״מבואות הנגב״) היא הזדמנות לייצר שיח בין תלמידים/ות שעתידים/ות להיות שכנים/ות. אולם מימושו של השיח דווקא מתוך מרחב של מוזאון אתנוגרפי, שבימים אלה נבחנת העברת אוספיו לרהט, מפיח בו חיוניות רלוונטית, התערבות אקטיבית המאפשרת מבט על המוסד המוזיאלי, על תצוגות הקבע שלו ועל אופני הייצוג של הקהילה הבדואית על ידו, והמעוררת תהייה: כיצד קבוצת הרוב קובעת ומקבעת ייצוג או דימוי של מיעוט?


כהכנה, התלמידים/ות השתתפו בסדרה של מפגשי היכרות ולימוד בהנחיית שוקר ואלפראונה שנועדו להעמיק את ידיעותיהם באופני ייצוג בתרבות ובאמנות בכלל ובאמנות הצילום בפרט, ככלי של הבעה ורפלקסיה. באמצעות הכלים שרכשו, פֵּרְקוּ (אך גם פָּרְקוּ) התלמידים/ות דעות קדומות וסטריאוטיפים. החשיפה לפרקטיקות של התערבות בתצוגה (intervention) הכשירה אותם/ן לביים את עצמם/ן לקראת עבודות הצילום. ההתערבות בתצוגה הייתה כפולה: תחילה התלמידים/ות הפיקו את הצילומים בתוך הדיורמות שבתצוגת הקבע (מודלים תלת-ממדיים על רקע המדמה מציאות) ולאחר מכן הציבו בהן את התצלומים. לצד הדיורמות שעודכנו, הוצבו טקסטים אוצרותיים המשלבים את עמדתם/ן ואת מחשבותיהם/ן של המשתתפים/ות והמבהירים את בחירותיהם/ן הצילומיות.


התערבויות התלמידים/ות מגוונות ושואבות השראה מאוסף החפצים שמוצג בתצוגת הקבע ומאופני התצוגה שבה. התערבויות אלה הן כולן ביקורתיות, לעיתים כלפי הקהילה עצמה על הפרקטיקות המגדריות השוררות בה, לעיתים באופן המצר על אובדן ערכי המסורת או כהתרסה על אירועים אלימים. כך לדוגמה, יאסין אבו אלקיען בחר להצטלם עם רובה שמצא בתצוגת הקבע של ״חפצי יום יום בסיני״; הוא קשר לקנה הרובה סרט לבן המסמל בעיניו קריאה לנצור את כלי הנשק ולעצור כל אלימות באשר היא. בד בבד, התערבויות ביקורתיות הופנו גם כלפי חוץ וכלפי תפיסות מוזיאליות הכופות את ראיית העולם שלהן על קבוצת המיעוט. יאקות אלעמור בחרה להחליף את בובת התצוגה המוזיאלית חסרת המבע שמוצבת ב"שיג" (אוהל הנשים) ולמעשה במוזאונים אתנוגרפיים רבים – בנוכחות הממשית שלה, ובדימוי צילומי שלה עצמה. הבחירה של כלל התלמידים/ות להצטלם בכפפות של כותנה נועדה להגן על החפצים בשעת הצילום; אותן כפפות המשמשות את אנשי השימור במוזאון, מכוונת זרקור על פרקטיקות של שימור והצבה שנהוגות עדיין במוזאונים אתנוגרפיים קנוניים ובמוזאון זה בפרט. אולם מעבר לתפקיד הפרקטי של הכפפות, הן מעוררות תהייה באשר לתפקיד המוזאון. האם נועד להוסיף ולשמר, לאחסן ולהציג את חפציה של התרבות הבדואית באופן סביל או לכונן שיח ער על סוגיות בוערות, ליזום ולפעול כסוכן המתערב בשדה החברתי-מקומי ולערב בו את הקהילות באומץ ולתת במה לקולן? הכלה מעין זו היא כעין הדהוד לפרקטיקה של ״הכנסת אורחים״, ערך עליון במסורת הבדואית המזוהה בייחוד עם ה״מקעד״, מבנה פתוח שייעודו לארח ללא תנאי ותמורה. סגר אבו הדובה בחר להצטלם ב״מקעד״ כשהוא מכין קפה על גזייה מודרנית; ״הכלים השתנו״ לדבריו, אך לא המסורת והערכים. התצלום המשותף של יובל עובדיה ומרים אבו שארב הוא דימוי המגיב לתצוגת הקבע החקלאית והמקפל בחובו דמיון בחשיבות של ערכי עבודת האדמה בתרבותן של שתי הקהילות. יובל שהזדהתה עם דימוי הפלאחית הבדואית שמגלמת מרים, בחרה להציג עצמה כקיבוצניקית חלוצה באופן הבוחן את הזיכרון הקולקטיבי היהודי אל מול הזיכרון הבדואי. מבט תמים לכאורה זה כפוף להיגיון של רוב, ולעיתים אינו עולה בקנה אחד עם האינטרסים של אוכלוסיית המיעוט. והצופה עשוי לתהות, האם המוזאון מספר ומייצג את קהילת המיעוט הבדואית או שנקודת המבט שלו תמיד תהיה נתונה לאבולוציית הנרטיב הקולקטיבי (כסיפור לאומי) ובאופן המשמר הבניה של תרבויות ושל זהויות מיעוט?


בעקבות סיור משותף בישובים בדואיים ויהודיים במקומות המגורים של המשתתפים/ות (מתועד בתערוכה), הדיון במפריד ובמשותף, במצוי וברצוי מוסיף להתקיים. והשיח שנרקם, יש לקוות, יהיה מערב ויתרחב גם מחוץ לכותלי המוזאון.

הובילו וליוו את המיזם האמנותי: איתן שוקר. רובא אלפראונה.
אוצרת: ליאת יהודה   
אוצר שותף: איתן שוקר
צלם: דימה ולרשטיין
משתתפים/ות: יאסין אבו אלקיען, עינב אלקרנאוי, עודי אבו ג׳אמע, יוסף אבו גליון, סגר אבו הדובה, בושרה אבו סריחאן, סארה אבו עסא, מרים אבו שארב, יאקות אלעמור, יובל אזולאי, הראל אלימלך, עלמה בר-און, אלה יהודה, אביב יעקובוביץ, עומר כהן, עדי מוסקוביץ, מאיה מילאני, יובל עובדיה, נועם פסח.

يقدّم هذا المعرضُ أعمالًا فنيّة أبدعتها مجموعة من الشبّان والشابّات الذين التقوا في المتحف ضمن مشروع فنيّ متواصل، بادر إليه الفنّانان إيتان شوكير وربى الفراونة. ينتمي طلاب وطالبات القرية الشبابية "نجوم الصحراء" ومدرسة "مافوؤوت هَنيغيف- مشارف النقب"، المُشاركتَين في المشروع، للمجتمَعين البدويّ واليهوديّ. ويعتبر وجود المدرستين في نفس الموقع (حين يكتمل بناء المبنى الثابت لـ "نجوم الصحراء" في بيت كاما، مقرّ " مافوؤوت هَنيغيف -مشارف النقب ") فرصة لبناء حوار بين الطلاب والطالبات الذين سيتشاركون نفس المكان. لكنّ تطبيق الحوار على أرض الواقع في إطار متحف إثنوغرافيّ، حيث يدور في هذه الأيّام حديث حول نقل مجموعات هذه المتحف إلى رهط، منحه حيوية وبُعدًا جديدًا كونه يشكّل فرصة لتأمل المؤسَّسة المتحفيّة بحد ذاتها، بمعارضها الدائمة، وبأساليب تقديمها للمجتمع البدويّ، وهذا يقود إلى سؤال: كيف تُحدّد وترسّخ مجموعة الأكثرية تمثيل الأقليّة أو صورتها؟


تمهيدًا لذلك، شارك الطلاب في سلسلة من لقاءات التعارُف والدراسة بإرشاد شوكير والفراونة – لقاءات تهدف إلى تعميق معرفتهم بطرق التمثيل في الثقافة والفنون عامّةً وفنّ التصوير خُصوصًا، كأداةٍ للتعبير وردّ الفعل. عبر الأدوات التي اكتسبوها، فكّك الطلاب والطالبات الأفكارَ النمطية والآراءَ المسبقة. إنّ استكشاف أساليب التدخُّل في العرض (intervention) جعلهم أكثر استعدادًا ونضوجا لإبداع أعمال التصوير. كان التدخُّل في المعرض مزدوجًا: أوّلًا أنتَج الطلاب والطالبات الصّور داخل الديورمات التي في المعرض الثابت (نماذج ثلاثيّة الأبعاد على خلفيّة تُحاكي الواقع)، وبعد ذلك وضعوا الصُّور داخلها. إلى جانب الديورمات المُحدَّثة، وُضعت نصوص فنيّة إبداعيّة تدمج مواقف المشارِكين وأفكارهم التي توضح خياراتهم التصويريّة.


تدخُّلات الطلاب والطالبات متنوّعة، وهي مستوحاة من مجموعة الأعمال التي تُعرَض في المعرض الدائم وأساليب عرضه. هذه التدخُّلات نقديّة، أحيانًا تجاه المجتمع المحلي بممارساته الجندريّة السائدة، وأحيانًا بأسلوب يعبّر عن الأسى لفقدان القيم أو يحتج على أحداث عنيفة. على سبيل المثال، اختار ياسين أبو القيعان أن يتصوّر مع بندقيّة وجدها في المعرض الثابت لـ "أغراض يوميّة في سيناء"؛ وقد ربط بماسورة البندقيّة شريطًا أبيض يمثّل بالنسبة له دعوةً لإيقاف إطلاق النار ووقف العنف أيًّا كان. في الوقت ذاته، وُجّهت تدخُّلات نقديّة أيضًا تجاه الخارج وتجاه مفاهيم متحفيّة تفرض وجهة نظرها على مجموعة الأقلية. اختارت ياقوت العمور استبدال دُمية العرض المتحفيّة التي لا تحمل أي تعبير إنساني، والموضوعة في "المحرم" (خيمة النساء)، وفي متاحف إثنوغرافيّة عديدة – بحضورها الفِعليّ وبصُوَرها هي ذاتها. اختيار الطلاب أن يتصّوروا بكفوف قطنيّة كان يهدف إلى حماية الأغراض في وقت التصوير؛ فهذه القفّازات التي يستخدمها طاقم الحِفاظ والترميم في المتحف تُلقي ضوءًا على ممارَسات الحِفظ التي لا تزال مُتَّبعة في متاحف إثنوغرافيّة مَرجعيّة وفي هذا المتحف بالذات. لكن إضافة إلى الوظيفة العمليّة للكفوف، إلا أنها تثير التساؤل حول وظيفة المتحف. هل الهدف هو إضافة وحِفظ وتخزين وعرض أغراض ومواد الثقافة البدويّة بشكلٍ بليد وميت، أم بناء أساس لحوار حول القضايا الحارقة، المبادَرة والعمل كوكيل فعّال في الحيز الاجتماعيّ – المحليّ، وإشراك المجتمعات المحلية بشجاعة ومنح منبر لصوتها؟ هذا الاحتواء هو أشبه بصَدى لفعل "الضيافة" – وهي قيمة عُليا في التقليد البدويّ المنسوب خُصوصًا إلى "المقعد" – مبنى مفتوح لاستقبال الضيوف دون أي شروط أو قيود. اختار صقر أبو هدوبة التصوُّر في "المقعد" فيما كان يُحضّر قهوة على غاز عصريّ؛ هو يقول "تغيّرت الأدوات" لكن لا التقاليد ولا القِيَم. الصورة المشترَكة ليوفال عوفاديا ومريم أبو شارب هي صورة تمثّل ردًّا على المعرض الدائم الزراعيّ، الذي يتضمّن تشابهًا في الأهميّة لقيَم الفِلاحة في حضارة المجتمعَين. اختارت يوفال، التي تماثلت مع صورة الفلاحة البدويّة التي تجسّدها مريم، أن تعرض نفسها كابنة كيبوتس طلائعية بأسلوب يختبر الذاكرة الجمعية اليهوديّة مقابل الذاكرة البدويّة. هذه النظرة، التي قد تبدو ساذجة، تخضع لمنطق الأكثريّة، وأحيانًا لا تنسجم مع مصالح مجتمع الأقليّة. قد يتساءل المشاهِد هل يروي المتحف ويمثّل مجتمع الأقليّة البدويّة، أم إنّ وجهة نظره تخضع دائما لتطوُّر الرواية الجَمعيّة (بصفتها قصّة وطنيّة) وبشكلٍ يكرّس أسلوب تشكيل الثقافات وهويّات الأقليّة؟

في أعقاب جولة مشترَكة في البلدات البدويّة واليهوديّة في أماكن سكن المشارِكين والمشاركات (الجولة مُوثَّقة في المعرض)، يستمر النقاش حول ما يوحّد وما يُفرِّق، حول الموجود والمنشود. نأمل أن يكون الحوار الآخذ في التبلور حوارًا جامعًا وأن ينتشر خارج جدران المتحف.

الفنّانان اللذان يقودان ويوجّهان المشروع الفنيّ: إيتان شوكير، ربى الفراونة

أمينة المعرض: ليئات يهودا

أمين معرض مشارك: إيتان شوكير

مصوّر: ديما فلرشتاين

المشارِكون والمُشارِكات: ياسين أبو القيعان، عدي أبو جامع، مريم أبو شارب، سارة أبو عصا، يوسف أبو غليون، صقر أبو هدوبة، يوفال أزولاي، ياقوت العمور، عناب القرناوي، هرئيل إلميليخ، علمة بر أون، نوعام بيسح، يوفال عوفاديا، عومر كوهن، عدي موسكوفيش، مايا ميلاني، أفيف يعقوفوفيتش، إيلة يهودا.

 

Interventions is an exhibition of works that have been conceived, directed and photographed by a group of youths that came together at the Museum as part of an ongoing artistic initiative under the leadership of Artists Eytan Shouker and Ruba Alfaraouna. Students from Youth Village Desert Stars and Mevo’ot HaNegev High School that took part in the project come from two communities – one Bedouin and the other Jewish. The occasion of establishing the sites of the two schools in close proximity (once the construction of the permanent facility for the Desert Stars School will be completed in Beit Kama, where Mevo’ot Negev is already located) is an opportunity to create a dialog between the students who are destined to be neighbors. However, the commencement of this dialog within an ethnographic museum setting, the collections of which are these days being considered for relocation to (Bedouin city) Rahat, imbues that dialog with relevant vitality, an active intervention enabling observation of the museal institution, with its permanent exhibitions and its modes of presentation of the Bedouin community, raises the question: how does the majority determine the mode of presentation or imaging of the minority?

To prepare, the students took part in a series of introductory study sessions, under the guidance of Shouker and Alfaraouna, which were intended to expand their knowledge of modes of representation in culture and art in general and through photographic art in particular, as a tool for expression and reflection. Through the tools they acquired, the students deconstructed (but also shed) prejudices and stereotypes. The exposure to practices of intervention in the exhibition prepared them for directing themselves in the run-up to the photographic work. The Intervention in the exhibition was double: first of all the students produced the photography in the permanent exhibition’s dioramas (three-dimensional models set against a background simulating reality) and afterward they placed the photographs within them. Alongside the dioramas that had been updated, curator texts were posted, which combine the participants’ standpoints and thoughts, and which clarify their photographic choices.

There is diversity in the students’ interventions; they take their inspiration from the collection of items on display in the permanent exhibition and from the ways in which they are exhibited. These interventions are all critical, sometimes toward the community itself with their prevailing gender practices while occasionally they are a lament of the loss of their traditional values or they can express defiance against incidents of violence. Thus for example, Yaseen Abu Alkean chose to have his picture taken posing with a rifle he found in the permanent exhibition of “Everyday Items in Sinai”; to the rifle barrel he tied a white ribbon, symbolizing a call to silence these weapons and put an end to any violence, wherever it may be. At the same time, critical interventions have also been directed outward and toward museal concepts which impose their world view on the minority group. Yakot Alamour has chosen to substitute the expressionless museal display mannequin installed in the “Shig” (women’s tent) and in fact in numerous ethnographic museums – with the very tangible presence of herself, and with a photographic image of herself. The choice, on the part of all the students, to be photographed in cotton gloves, was intended to protect the items during the photo shoot; those serve the museum’s restorers, shining a light on restoration and installation practices still prevalent in canonic ethnographic museums, and particularly in this museum. However, beyond the utilitarian role of the gloves, they arouse an interest in the role of the museum. Is it destined to continue in the passive preservation, storage and display of the artefacts of Bedouin culture – or is its role to instigate a lively conversation on current issues, to initiate and function as an agent of intervention in the social-local sphere and to courageously engage the respective communities and provide a platform for their voice? Such containment is an echo, of sorts, of the Bedouin practice of hospitality, a key value in Bedouin tradition, identified primarily with the Maq’ad, the open structure dedicated specifically to unconditional and altruistic hosting of the desert traveler. Sager Abu Aaduba chose to have his picture taken inside the Maq’ad, preparing coffee on a modern camping burner; “The means have changed”, he says, but not the tradition or the values. The photograph of Maryam Abu Shareb and Yuval Ovadia together is an image responding to the permanent agricultural display. It encapsulates an imaginative look at the values of working the land in the cultures of the two communities. Yuval, who identified with the image of the Bedouin peasant, as portrayed by Maryam, chose to present herself as the pioneer Kibbutznik, examining the Jewish collective memory in contrast with the Bedouin memory. This seemingly unassuming look is subjected to the majority rationale, which sometimes is inconsistent with the interests of the minority population. And the observer may wonder, does the museum tell of, and represent, the minority Bedouin community – or will its perspective always be subsumed within the evolution of the collective narrative (as a national story) and in a manner that preserves the structuring of cultures and minority identities?

Following a joint tour of Bedouin and Jewish towns which are home to the participants (documented in the exhibition), the discussion of what separates between us, what brings us together, desired versus reality – goes on. And the emerging conversation, one might hope, will be engaging and will extend beyond the Museum’s confines.

The artistic initiative has been led and supported by: Ruba Alfaraouna

Curator: Liat Yehuda

Co-Curator: Eytan Shouker

Photographer: Dima Valerstein

Participants: Yaseen Abu Alkean, Einab Alkrnawi, Odai Abu Gamaa, Yousef Abu Galion, Sager Abu Aaduba, Bushra Abu Srehan, Sarah Abu Asa, Maryam Abu Shareb, Yakot Alamour, Yuval Azulay, Harel Elimelech, Alma Bar-On, Ela Yehuda, Aviv Jakubowicz, Adi Moskovich, Omer Cohen, Maya Milani, Yuval Ovadia, Noam Pesach