המילה ״הֻוִויָּה״ בערבית נוצרה מהמילה ״הֻוַ״. בדומה לה, חודשה המילה ״זהות״ שנוצרה מהמילה ״זה״ (וקיבלה תוספת-ות). הרעיון שהושאל מהמילה הערבית הוא שכאשר אנו קובעים זהות או ״הֻוִויָּה״ של משהו, אנחנו אומרים: ״זהו הדבר״. כאשר אנו מזהים אדם פירושו שאנו קובעים מיהו. זהות היא הגדרה שאדם מעניק לעצמו.


מושג הזהות נידון בתחומי דעת מערביים (פסיכולוגיה, פילוסופיה וסוציולוגיה) ועוסק בהתבוננות על אישיות הפרט, על תרבויות שונות, קבוצות לאומיות ועוד. לדוגמה, כאשר ילד מזדהה עם דמויות משמעותיות בחייו; תהליכי גיבוש זהות ניתנים לזיהוי כשלבים התפתחותיים במהלך חייו של אדם מינקות ועד שיבה. אולם תפיסה אחדותית ודוגמטית לתהליכי זהות הולכת ומפנה את מקומה לגישה שמציעה ריבוי זהויות אפשריות. פוליטיקה של זהות מעלה על נס את זכות הפרט לנקוט בפרקטיקות תרבותיות עצמאיות שונות (לדוגמה, בתחום של דת ומגדר). חוקרים מסבירים שתהליכי הבניית זהות מלווים במתח הדורש הכרעה בין שני היבטים: האחד הוא השוואה מול האחר והשני הוא בחינת שייכות לקבוצת מקור. כאשר מופיעים בסיפור מצבי קונפליקט וניגוד הם מצביעים על מצע שבו מפעפעים תהליכי הכרעה אלה. זהותו של פרט עשויה להיות דינמית ומושפעת מאירועים אישיים ופוליטיים, ובה בעת להיות מקומית ואוניברסלית גם יחד. נערה יכולה להגדיר עצמה כערביה, בדואית, דתית, ישראלית, ופמיניסטית. נער או נערה בדואיים יכולים לספר סיפור אישי על עלילות חייהם, על מרחבי מחיה שהם מזוהים עימם ועל אמונות ומטרות מרובדות. סיפורם הוא שיקוף זהותם.


סוג׳וד אבו קווידר, סג׳א חמדיה, מות׳אנה אבו כף, פיראש סיאדנה, סלאח ריעתי, וויסאם אבו קווידר, סג׳וד אבו חאמד, שרה אבו עסא, נג׳את אבו קווידר, מוסטפא  אלשיך, מרוואן אלשיך, ראשד אבו מעמר, קוסיי מטאלקה, מרווה אל ריאטי, מלאק אלסאנה ונור אבו עראר הם תלמידי תיכון בדואיים הלומדים בכיתה י׳ בבית ספר ״כוכבי המדבר״. יוצרים צעירים אלה עוסקים בסיפור זהותם על רקע השתלבותם בחברה הישראלית. עבודות אמנות שיצרו בהנחיית רגב טובים בוחנות סוגיות של מגזר ומגדר והן נקשרות לאתרים פיזיים קרובים ורחוקים. כן למחוזות פוליטיים, עולמיים ועכשוויים. הֻוִויָּה היא תערוכה המבקשת לאפשר ליוצרים הצעירים לספר את עצמם, את סיפורם הפנימי הבוער והמפעפע גם כשאינו נוח לאוזן, וגם אם עדיין לא הוכרע על ידי המציגים.

اشتُقّت كلمة "هُويّة" باللّغة العربيّة من كلمة "هُوَ". مثلها، تمّ تجديد الكلمة "זהות" المشتقّة من كلمة "זה" (وأُضيف إليها- וּת). الفكرة التي اقتُبست من الكلمة العربيّة هي أنّنا عندما نحدّد هُويّة شيء ما، نعني أن نقول: "هذا هو الشيء". عندما نتعرّف إلى شخص ما أو إلى شيء ما أو مكان ما، هذا يعني أنّنا نحدّد من هو. الهُوِيّة هي تعريف يمنحه الإنسان لنفسه.


يُستخدم مصطلح الهويّة في مجالات فكريّة غربيّة مختلفة (علم النفس، علم الاجتماع والفلسفة)، وهو يتمحوّر حول فكرة التأمّل بشخصيّة الفرد والثّقافات المتنوّعة والمجموعات القوميّة وغيرها. على سبيل المثال، عندما يتماثل طفل مع شخصيّات مؤثّرة في حياته. تنظم عمليّات تشكّل الهويّة سير حياة الإنسان من مرحلة الرضاعة وحتى المشيب. طرأ تغيير في السنوات الأخيرة على فهم مصطلح الهوية، بحيث لم يعد المصطلح يمثّل حالات من الوحدانيّة والنّموذجيّة، وإنّما تعدّد الهويّات المحتملة. تبجّل سياسة الهويّات حق الفرد باتّباع ممارسات ثقافيّة مستقلّة مختلفة (مثلاً في مجالات الدين والجندريّة). يشرح الباحثون عن التّوتر الذي يرافق سيرورات بناء الهويّة والذي يحتّم الحسم ما بين فهوميْن: الأوّل هو المقارنة مع "الآخر"، والثّاني هو فحص الانتماء لمجموعة الأصل. عندما تظهر في قصّة ما حالات صراع، أزمة، فجوة وتباين، فهي تؤشر عمليًا إلى أرضية تحرّكها سيرورات الحسم هذه. قد تكون هويّة الفرد ديناميكيّة ومتأثّرةً بأحداث شخصيّة أو سياسيّة، وفي نفس الوقت قد تكون محليّة وعالميّة. بمستطاع فتاة أن تعرّف عن نفسها كعربيّة، بدويّة، متديّنة، إسرائيليّة ونسويّة. وبإمكان الفتى أو الفتاة أن يسردوا قصّة شخصيّة تشمل سيرة ذاتيّة ومعتقدات وأهداف. قصّتهم هي انعكاس لهويّتهم.


سجود أبو قويدر، سجا حمديّة، مثنّى أبو كف، فراس زيادنة، ساري زيادنة، صلاح رعتي، وسام أبو قويدر، سجود أبو حمّاد، سارة أبو عيسى، نجاة أبو قويدر، مصطفى الشّيخ، مروان الشّيخ، راشد أبو معمّر، قصي مطالقة، مروة الرياطي، ملاك راجح الصانع ونور أبو عرار هم طلاب مدرسة ثانويّة بدو يتعلّمون في الصّفّ العاشر في مدرسة "نجوم الصحراء". هؤلاء الفنانون الشّباب يتعاملون مع قصّة هويّتهم على خلفيّة اندماجهم مع المجتمع الإسرائيليّ. تبحث الأعمال الفنيّة التي خلقوها بإرشاد المعلّم ريغيف طوفيم قضايا الوسط والجندريّة، وهي متعلّقة بالمواقع الفعليّة القريبة منهم والبعيدة عنهم، وكذلك بمناطق عالميّة.
"هُوِيّة" هو معرض يحاول إتاحة الفرصة للفنانين الشّباب لسرد حكايتهم؛ قصّتهم الداخليّة الحارقة، حتى عندما لا تحلو القصّة للمستمع، وحتى عندما لم يتم حسم القصّة بعد من قبل سارديها.

סג׳ה חמדיה, סוג׳וד אבו קווידר, מכחלה. سجى‭ ‬حمدية, سجود‭ ‬أبو‭ ‬قويدر, مكحلة. 2018. 

צילום: אמנון גוטמן. עיבוד ועריכה: רגב טובים. 2018